ქალებში კვებითი ქცევის დარღვევის საინტერესო ანალიზს გვთავაზობს კანადელი ფსიქოანალიტიკოსი მერიონ ვუდმენი (Marion Woodman) ნაშრომში – „სრულყოფილების ადიქცია“ („Addiction to Perfection : The Still Unravished Bride“).
მერიონ ვუდმენი (1928-2018) იუნგიანელი ფსიქოანალიტიკოსი ქალია, რომლის სამეცნიერო ინტერესს ქალისა და ქალურობის ფსიქოლოგია წარმოადგენდა, კერძოდ – სხეულისა და ფსიქიკის ურთიერთობის პრობლემატიკა. ნაყოფიერი სამეცნიერო მუშაობის გარდა, ის ცნობილია ბრწყინვალე ლექციებით, რომლებიც მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში მოუსმენიათ. ამდენად, ნაშრომების გარდა მერიონ ვუდმენმა დაგვიტოვა აუდიო- და ვიდეოლექციების მდიდარი არქივი. 2012 წელს ის დასახელებულ იქნა სულერებაზე ყველაზე დიდი გავლენის მქონე 100 თანამედროვე სწავლულთა შორის.
მერიონ ვუდმენი კვებითი ქცევის დარღვევებს განიხილავს, როგორც დედის კომპლექსთან დაკავშირებულ ფუნდამენტურ თვითუარყოფას და როგორც სულიერი შიმშილის დაკმაყოფილების მცდელობას – თვითკონსტუირებული კვებითი რიტუალების გზით.
კონცეპცია რამდენიმე პუნქტით არის წარმოდგენილი:
1. პირველადი მატრიცა. პირველადი მატრიცა არის დედა, რომელიც თესავს სრულყოფილებისკენ ჩვენი სწრაფვის მარცვალს. ავტორი ყურადღებას ამახვილებს სოციუმზე, სადაც ქალები იძენენ რა მასკულინურ ღირებულებებს, უცხოვდებიან საკუთარი ქალურობისგან, მათ შორის – ქალური სხეულისგან. ასეთი ქალები, მოკლებულნი არიან რა ქალურ მზრუნველობას, აკისრებს შვილებს სრულყოფილების მიზანს და შვილიც ცდილობს რა შეასრულოს ეს სტანდარტი, მიმართავს სრულყოფის მცდელობას საკუთარი თავის ფუნდამენტურ მიუღებლობამდე.
ადრეული ბავშვობის პერიოდში ამგვარი გამოცდილება განაპირობებს დედის უარყოფითი ხატის ფორმირებას (ლედი მაკბეტის ფიგურა). დედის უარყოფითი ხატი, მისგან მომდინარე ძალაუფლების პრინციპი კლავს „დიდ დედას“, რომელიც უნდა ყოფილიყო შინაგან და გარე სამყაროთა დამაკავშირებელი ძალა: არაცნობიერისა და ცნობიერის დამაკავშირებელი, სხეულისა და სულის დამაკავშირებელი.
ნეგატიური დედის ხატი, რომლითაც ქალიშვილი შეპყრობილი ხდება, განაპირობებს მის კვებით ადიქციას. ისწრაფვის რა საკუთარი თავის იდეალიზირებული ვერსიისკენ და არა – საკუთარი ნამდვილი “მე”-ის მიღებისკენ, ის ცხოვრობს გამუდმებულ თვითუარყოფაში. ასეთი ქალი შეიძლება გახდეს ძალიან წარმატებული თავის პროფესიაში, თუმცა ბრუნდება შინ და გრძნობს სიცარიელეს, რომლის შევსების უნარი არ შესწევს, ის კვლავაც და კვალვაც აღიარებას ეძიებს დედის ან დედის სუროგატის (ეს შეიძლება იყოს ქმარი, ეკლესია, კულტურა) თვალში, რომელთაც ნებას აძლევს, უკარნახონ, თუ როგორ მოიქცეს. ეს ქალები, არაავთენტურობის განცდით გაწამებულები, საკუთარ თავთან ურთიერთობის შიმშილს განიცდიან, არ ცნობენ საკუთარ გრძნობებსა და სურვილებს.
2. საკუთარ სხეულთან გაუცხოვება. ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის პროფესორი, ფსიქიატრი თომას ფუქსი (Thomas Fuchs) წერს: „ანორექსიის აქტუალური კონფლიქტი მდგომარეობს საკუთარ სხეულთან გაუცხოვებაში. საკუთარი სხეული განიცდება, როგორც რაღაც გარეშე ობიექტი, რომელსაც ადამიანი ავტორიტარულ რეჟიმს უწესებს. რეჟიმი გულისხმობს თვითდაკვირვებასა და თვითშეფასებას, რომელიც სულ უფრო და უფრო შორდება ნორმალურ წარმოდგენას სხეულის შესახებ. რადიკალური შიმშილობა – სიკვდილამდეც კი – არ შეიძლება აიხსნას იდეალური ფორმებისა და სილამაზის მიღწევის მოთხოვნილებით.“
სრულყოფილებისკენ სწრაფვა საკუთარი ცხოვრებისგან და სხეულისგან გასვლაა, მათი ობიექტივაციაა – საგნად ქცევა, რომელიც უნდა გარდაქმნა ხელოვნების ნიმუშად. ასეთი ადამიანი შეხებაში არ არის ინსტიქტურ სხეულთან, ის არ უსმენს საკუთარ სხეულს. სიმბოლური მნიშვნელობები მისი დაავადების რიტუალში იმალება. მაგალითად, ანორექსია, როგორც საკუთარი ხორცის შექმნა, შეიძლება ნეგატიური დედის ხატის პოზიტიურ დედად ტრანსფორმაციის სიმბოლური აქტი იყოს. ვუდმენი თვლის, რომ საკვები სიმბოლურად განასახიერებს დედა-დემონის ღირებულებებს (სრულყოფილების მასკულინურ იდეალს), რომელთა ასიმილაცია ქალიშვილს არ შეუძლია და რომელთაც მისი სხეული თავიდან იცილებს. მეტაბოლიზმი გარემოსთან ნივთიერებების მიმოცვლაა და ამდენად, გარემოზე დამოკიდებულებაა, შიმშილობა და ღებინება კი, მეორეს მხრივ, დისტანცირება და გათავისუფლებაა. რა რაოდენობით საკვებს ჭამს ის, ამას არ აქვს მნიშვნელობა. ის შეპყრობილია ნეგატიური დედის ხატით, მისი ურთიერთობა საკვებთან მიუღებელი ბუნებისაა. ის საიდუმლოდ ასრულებს ჭამის რიტუალს, საკუთარი მაცივრიდან „იპარავს“ საკვებს. დედის გარეშე, რომელსაც ხელთ უპყრია აღზრდის სადავეები, თვითონ უუნაროა საკუთარი თავი აღზარდოს.
ვუდმენი წერს: „სხეული მეტაფორასავითაა. ერთს შეუძლია გაუგოს გემო, მაგრამ არ გადაყლაპოს – როგორც ამას ანორექსიით დაავადებული აკეთებს. მეორეს შეუძლია გადაყლაპოს, მაგრამ არ მოახდინოს საკვების ინტეგრაცია, როგორც ამას ბულიმიით დაავადებული ან მსუქანი ადამიანი აკეთებს.“
3. დემონური რიტუალი: ცხოვრების ამონთხევა. რიტუალები ჩვენი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილია, რომლებიც მუშაობს, როგორც ტრანსფორმაციისთვის საჭირო ცეცხლი. რელიგიური რიტუალები უზრუნველყოფს ჯანსაღი დისტანციის დაცვას ჩვენსა და ღმერთს შორის, რომლისკენაც ვისწრაფვით. ასეთ ჯანსაღ რიტუალებს მოკლებული ადამიანი დარჩენილია საკუთარი თავის ამარა, ის იწყებს საკუთარი რიტუალების შექმნას და მათ გათამაშებას იმის გაუცნობიერებლად, რომ ამით არასწორ ღმერთს უხმობს. იუნგი ფიქრობდა, რომ სხვადასხვა ნივთიერების დამათრობლობა მდგომარეობს მათ უნარში გაამთლიანოს ფსიქიკაში ის, რაც უამისოდ ფრაგმენტირებულია და ამით გამოიწვიოს მომენტალური შვება უფრო ღრმა სულიერი პროცესების გვერდის ავლით. ვუდმენი წერს, რომ კვებითი აშლილობები კონცეპტუალურად იგივენაირად მუშაობს. ბულიმიაც და ანორექსიაც ფსიქოლოგიური არსით ერთი და იგივეა, რადგან ორივე შემთხვევაში პიროვნება ეძებს „კაიფს“, ცდილობს რა დაიკმაყოფილოს საკუთარი სულიერი შიმშილი, მაგრამ სულიერი შიმშილი, რომელსაც არ ვიკმაყოფილებთ საკრალურით, იკვებება დემონურით და ორივე შემთხვევაში პაციენტები ექცევიან დემონური რიტუალის გამანადგურებელ ტყვეობაში. რიტუალისადმი მათი ადიქცია ასე ითარგმნება – ცხოვრების და საკუთარი ადამიანური ბუნების მიუღებლობა. ანორექსიის პარადოქსი მდგომარეობს იმაში, რომ ერთი შეხედვით იდეალური სხეულისკენ სწრაფვით პაციენტი ანგრევს საკუთარ ქალურობას ისე, რომ მისი სხეული თანდათან აღარ გავს ქალისას, მისი ქალური ფორმები ქრება, წყდება მენსტრუაცია, ქრება ლიბიდო. ქალური მოდელის არქონის გამო, ის შეპყრობილია ინსტიქტის, ლიბიდოსა და სურვილების მქონე სხეულის შიშით, საკუთარი სხეულის მოთხოვნილებების (კვებითი და სექსუალური) შიშით და ამდენად, წვრთნის, იმორჩილებს და ანესთეზირებს მას – საკუთარ სხეულსა და ცხოვრებაზე კონტროლის დამყარების მიზნით. საკვების მიღების გამუდმებული უარყოფით, ის უარყოფს გარემოზე დამოკიდებულებას და შესაბამისად – საკუთარ ადამიანურ ბუნებას. ანორექსიული პიროვნების სურვილია დაეხსნას საკუთარი სხეულის ფიზიკურ საზღვრებს, დაძლიოს მისი მძიმე ცხოველური ბუნება, რომელიც სძულს, ობსესიაა მისი სრულყოფილებისკენ სწრაფვის ქვაკუთხედი. კომპულსიას კი უზურპირებული აქვს მთელი მისი ცხოვრება და ყურადღების ცენტრში აყენებს სხეულს, რომლისგანაც ის სულ უფრო და უფრო დისტანცირდება. „შენ ფიქრობ საკუთარ თავზე – მსუბუქი, სწრაფი, თავისუფალი – თავისუფალი მატერიისგან, თავისუფალი საკუთარი სხეულის ტყეობისგან. „სრულყოფილ“ სხეულს აკონტროლებ შენ, მიყვები სინათლეს, რომელსაც გაყავხარ საკუთარი სხეულის გარეთ. შენ გედი ხარ, ფრთების მფლობელი, სულიერი. შენ უარყავი ჭამა იმისთვის, რომ იფრინო ცაში…“ მაგრამ აქ პარადოქსი მდგომარეობს შემდეგში: “ეს ცაში ფრენა იმავდროულად ჩემსავე ადიქციის ჯოჯოხეთის სიღრმეში ყოფნაა, ჩემი არაცნობიერი სხეულის ჯოჯოხეთში ყოფნა.“
იგივენაირად, მსუქანი ქალის სხეული მუშაობს, როგორც ღუზა, როგორც ფარი, რომელიც იცავს მას ცხოვრების ტერორისგან, რომელთან პირისპირ შეხვედრისთვის ის მზად არ არის. ის გამოეყოფა სოციუმს, რომელმაც არ მიიღო, არ მიიღო მისი სექსუალობა, არ აღიარა მისი ქალურობა. სოციუმს, რომელიც ართმევს მას მის ქალურ იდენტობას. ანორექსიული ქალის მსგავსად, მისი სხეული წინააღმდეგობას უწევს იმას, რომ იცხოვროს.
4. ადიქციიდან ინკარნაციამდე. შიმშილობით და საკუთარი სხეულის კონტროლით გამოწვეული ეიფორიული ტკბობა განაპირობებს საკუთარი უპირატესობის განცდის გაფართოვებას, რაც ფუქსის სიტყვებით რომ ვთქვათ, გადაიქცევა „გრანდიოზულ ტრიუმფად“.
ვუდმენი წერს: „აღფრთოვანება ეფუძნება რწმენას, რომ მათ შეუძლიათ აირჩიონ… ჭამა მარტო მატერიის გარჩევა კი არ არის, არამედ მასში შესვლაა და რაც ყველაზე უარესია, მასში შესვლაა ნების წინააღმდეგ… ღმერთი არ არის მარტო, ის ეშმაკს უნდა შეებრძოლოს. ნამცხვრის ერთი ლუკმა ეს არის ევა, რომელმაც ვაშლი მოკბიჩა და ამან სიკვდილი მოიტანა მის სამყაროში… რას ვერ ხედავს ასეთი ქალი… იქნება ეს ეშმაკი, მატერია თუ ნამცხვარი… არაცნობიერი ღმერთის ნაწილია, რომელიც ვერ შეირგო, ვერ მოინელა.“ ამრიგად, ვხედავთ პროცესს, სადაც ის იდენტიფიცირდება შემოქმედთან და არა – ქმნილებასთან.
კონტროლის დაკარგვის შიშია სინამდვილეში მისი კვებითი კომპლექსების საფუძველში, რაც შენიღბულია ვითომ გასუქების შიშით. სინამდვილეში ეს არის ძალაუფლების კომპლექსის ნიშანი და მიუთითებს ეგოსა და თვითებას (იდენტობის ცენტრი) შორის განხეთქილებაზე, გახლეჩაზე: ეგო წყვეტს კავშირებს თვითებასთან და ცდილობს შექმნას საკუთარი უძლეველი სამეფო. სწორედ ეს ძალაუფლებისკენ სწრაფვა კლავს „დიდ დედას“. ვაშლის მოკბეჩის აქტი ინკარნაციის პროცესის სიმბოლოა, საკუთარი ადამიანური ბუნების განცდაა. ის, რასაც დემონად განიცდის არის ღმერთის ის ნაწილი, რომელიც ჯერ არ არის გაცნობიერებული (ანუ “ჩრდილია”) და რომლისთვისაც მან აუცილებლად უნდა გამოყოს ადგილი, თუკი სურს, რომ განარჩიოს საკუთარი ნამდვილი „მე“ ყალბი ყოვლისშემძლისგან.
საკუთარი ადამიანური ბუნებისა და ინტუიციური სხეულის ხმის მოსმენით ის შეძლებს საკუთარი თავის დისტანცირებას ნეგატიური დედის ხატისგან და შეძლებს საკუთარი ფემინური იდენტობის მიღწევას. ვუდმენი ამბობს, რომ სრულყოფილება ღმერთის საკუთრებაა, ადამიანის კი – მთლიანობაა! უნდა დარჩე საკუთარი ნამდვილი გრძნობების ერთგული, რაც არ უნდა სახიფათოდ გეჩვენოს ისინი, მხოლოდ ავთენტური გრძნობები დაგიცავენ მასკულინური ძალაუფლების პრინციპის შემოჭრისგან. ამისთვის საჭიროა ეგოს მიმართულების შეცვლა მტრულიდან მიმღებლობისკენ. შენი თვითმკვლელი პატერნი იქცევა ძველი ცხოვრების (რომელზეც გამუდმებულ კონტროლს ახორციელებდა) გაცნობიერებულ მსხვერპლშეწირვად და ახლისთვის გზის მიცემად, “სოფიას” ტრანსპერსონალური ძალის გამოთავისუფლებად, რომელიც ღმერთის ფემინური მხარეა. აუცილებელია, რომ განივითარო საკუთარი სხეულის სიყვარულის გამოცდილება, რომ სხეულის კვება ეგოს ფუნქციად ჩამოყალიბდეს. მხოლოდ ასე იქნება შესაძლებელი, რომ გადაძღომის თუ ამონთხევის დემონური რიტუალი შეიცვალოს ჯანსაღი რიტუალით, საკუთარი სხეულის მიღებით. დემონური დედის “დიდ დედად” ტრანსფორმაციით, მოიპოვებ სულს.
წყარო:
- Addiction to Perfection: The Still Unvarnished Bride by Marion Woodman, 1982.
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33666885/
